Op 25 april is fotograaf en oud journalist Anne de Graaf op 56 jarige leeftijd in het Belgische Brasschaat overleden aan de gevolgen van botkanker.

In haar overlijdensbericht schrijft ze: ‘Ik ben veel te vroeg gegaan. Ik had zoveel meer willen zien en doen, doch anderzijds: ik heb meer meegemaakt dan vele anderen in vijf levens.’

Anne de Graaf werkte van 2007 tot 2009 voor het Nederlandse weekblad de Revu en eerder voor onder meer het Vlaamse dagblad De Morgen en de Gazet van Antwerpen. Ze coverde de crisis in Congo, de tsunami in Sri Lanka en het strafproces tegen kindermoordenaar Dutroux, waar ze in 1998 een boek over publiceerde. In 2007 ontving Anne de Graaf de Noord-Zuid persprijs voor een reportage over hoe ze als vrijwilliger tien dagen als verpleegkundige werkte in een aids-ziekenhuis in Tanzania.

Vanaf 2009 maakte ze vele fotoreportages en portretten in Vlaanderen en in verschillende Afrikaanse landen. In de fotografie had ze haar passie gevonden. Haar fotowerk is vele malen geëxposeerd.

Ter nagedachtenis aan deze bijzondere moedige vrouw hieronder het interview dat ik met haar heb gehouden vlak na haar vertrek bij  Revu.

Anne de Graaf: ‘Journalistiek vluchteling’ in Nederland

Gepubliceerd in De Journalist (Villamedia) mei 2009

Door Herman Spinhof

Tijdens haar journalistieke loopbaan trotseerde Anne de Graaf vele gewelddadigheden. Vorig jaar werd ze thuis in haar woning in België overvallen. Bijna dood werd ze daar aangetroffen. Beroofd van haar geld, haar bankpasjes en haar waardigheid voelde zij zich er niet meer veilig en verhuisde definitief naar Nederland.

‘Je moet altijd een goede coach hebben als je het soort reportages maakt als ik. Ik heb die altijd gehad. Op elke redactie waar ik werkte. Bij Revu was dat de latere hoofdredacteur Altan Erdogan.’ De Vlaams Nederlandse journaliste Anne de Graaf (45) zegt het halverwege het gesprek in haar smetteloos wit ingerichte flat in Nederland met vrij uitzicht over het water. Een geheel andere omgeving dan het bos- en heuvelrijke gebied van Lasne, ten zuiden van Brussel, waar ze in een vrijstaande cottage woonde. Toch vindt ze het heerlijk in Nederland. ‘Zo schoon en geregeld. De Nederlanders zijn hartelijk. Ik heb, na die overval in mijn huis, zoveel bloemen op mijn werk gekregen.’

Ze is niet vrijwillig naar Nederland verhuisd. Al was het heen en weer reizen wel een last, sinds ze in september 2007 bij (Nieuwe) Revu is gaan werken. De dader die haar vorig jaar in haar woning overviel, loopt nog vrij rond in België. ‘Nog nooit ben ik zo bang geweest als toen. Met alles wat ik in mijn loopbaan heb meegemaakt, verwacht je niet op je thuisfront te worden aangevallen. In je eigen huis waar je je zo veilig voelt.’ Het is een spraakwaterval die losbarst, de vragen kanaliseren haar verhalen. Aan het eind van het interview dankt ze voor de ‘debriefing’.

Voor Revu dook ze begin dit jaar niet zonder risico met twee jonge Palestijnse Rotterdammers nog de tunnels van Gaza in vanuit Egypte. Maar nadat haar indringende verslag was geschreven en in Revu was afgedrukt, hield ze het voor gezien. ‘Het ging niet meer. Onze wegen zijn uit elkaar gegaan. Ik ben nu toe aan existentiële vragen in mijn leven. Moet ik verder gaan met wat ik nu doe? Eigenlijk zou iedereen die dit soort werk doet, na tien jaar moeten herbronnen: je opnieuw voeden met wat je wil doen in je leven. Want je stapelt drama na drama op, maar je kan niet het ene met het andere drama blijven louteren. Natuurlijk ontwikkel je een beroepsmatige afstand zoals een arts tegenover zijn patiënt heeft. Maar na tien jaar moet je even afstand nemen. Dat heb ik ook steeds gedaan in de afgelopen twintig jaar. Nu is daar weer tijd voor: ik leg me nu toe op de fotografie.’

Somalië

Als 25-jarige begon ze haar loopbaan en vertrok ‘embedded’ naar Somalië aan de grens met Kenia. Het Belgische leger maakte daar deel uit van een contingent VN-Blauwhelmen. ‘Een van de verhalen ging over de “pretvluchten” van soldaten van Kismayo naar Mombasa (Kenia, red.) en de kans op HIV-besmetting. Op de redactie van Het Nieuwsblad-De Standaard waar ik voor werkte, kwamen de moeders langs om te vragen of hun zonen ook op die pretvluchten gingen. Sinds die tijd is er een voorlichtingscampagne gestart en maken condooms deel uit van de standaarduitrusting van de Belgische soldaten.’

Later is ze naar Kismayo teruggekeerd om te zien wat de VN-troepenmacht had opgeleverd in het oorlogsgebied. ‘Op de terugweg zat ik samen met andere journalisten, onder wie een inmiddels omgekomen BBC verslaggeefster, in een jeep. Vlak voor het vliegveld reden we in een hinderlaag. Het mortiervuur vloog langs ons heen. Met het angstzweet op mijn voorhoofd flitste mijn kindertijd door me heen. De Somalische krijgsheer generaal Hussein Aidid was in zijn wiek geschoten omdat we eerst met zijn rivaal Morgan hadden gesproken. Achteraf besef je dat je aan de dood bent ontsnapt.’

Waarom zoek je deze situaties op? Was er nooit een moeder die zei: ‘meid ga eens ergens anders heen?’

‘In het begin zei ze dat wel, maar daar trok ik me niet veel van aan. Na mijn eerste reis naar Somalië zei ze: “ik zie aan je dat je trots bent dat je er bent geweest”. Daarna liet ze me maar gaan. Ik ben niet het type voor mode-, ballet- of sportverslaggeving. Het is mijn nieuwsgierigheid die me er toe brengt. En op een gegeven moment wordt het je “dossier”. Dan ben jij degene op de krant die erin gespecialiseerd is. En dan word je gevraagd om naar Somalië of Bosnië te gaan.’

Dutroux

Midden jaren ’90 maakte ze een reportage voor Het Nieuwsblad-De Standaard over het wapengekletter van de beruchte ‘Sniper Alley’ van Sarajevo. Bij terugkomst van een reis naar Vukovar in Kroatië werden in 1996 de lijken van de twee meisjes Julia en Melissa gevonden. De eerste slachtoffers van Marc Dutroux. Op deze kwestie had De Graaf zich, voordat ze naar Kroatië vertrok, geworpen, toen nog onbewust van welke proporties het drama zou aannemen. Ze had een reeks verdwijningen van jonge meisjes in kaart gebracht en ging daarmee naar Justitie die er helemaal geen sjoege voor had. ‘Zo werd ik specialist op dat dossier en werd ik ondervraagd door verschillende buitenlandse nieuwsmedia.’ Getekend door dit drama dat heel België jarenlang in de greep hield, werd ze, 33 jaar oud, door Het Nieuwsblad-De Standaard met een beurs naar Japan gestuurd. ‘Daar is pedofilie een doodgewone zaak. Lolita’s zijn er volop in Japan. Ze staan hun onderbroekjes te verkopen bij de metrostations. Daar loop je dan rond na de affaire-Dutroux. In zo’n omgeving wordt het Belgisch drama relatief en stel je jezelf de vraag “waar ben ik mee bezig”? Het had een genezend effect en ik ben er mijn bazen van toen nog steeds dankbaar voor.’

Met Afrika heeft ze een speciale band ontwikkeld. ‘Als verpleegster heb ik in een kliniek gewerkt in Dar es Salaam. Op die manier werd ik langzaam deel van het decor. Ter bescherming van mezelf liep ik er rond met ijzer doorweven laarzen en dikke rubberen handschoen. Er lag overal glas op de grond. De patiënten waren met aids besmet en ook het merendeel van het personeel was seropositief.’

Het werd een aangrijpende reportage in De Morgen onder de titel ‘African Euthanasia’, waarvoor ze in 2007 de Noord-Zuid Persprijs kreeg. ‘Met een deel van het prijzengeld ging ik terug. De helft van het personeel van de kliniek was overleden. Het ontwikkelingsgeld voor het project komt niet terecht bij de patiënten. De baas van de kliniek rijdt rond in een gloednieuwe dure jeep, heeft de duurste apparatuur en wordt goed betaald, terwijl de mensen creperen. Het is er smerig, onhygiënisch.’ Het zijn dergelijke onrechtvaardigheden die haar opwinden en tot meeslepende reportages brengen.

De Noord-Zuid Persprijs ontving De Graaf uit handen van Geert Bourgeois, de Vlaamse minister van Bestuurszaken, Buitenlands Beleid, Media en Toerisme. Hij stond pal achter het wetsontwerp ter bescherming van journalistieke bronnen. Voor De Graaf kwam die wet te laat. ‘Ik had een scoop over een verijdelde terroristische aanslag op een voetgangerstunnel in Antwerpen in De Morgen. In die zaak bleek dat duizenden in- en uitgaande telefoongesprekken van mij waren gescand door de geheime dienst. De krant heeft een klacht ingediend en heeft bij de rechtbank gelijk gekregen.’ Zo werd De Graaf waarschijnlijk het laatste ‘openlijke’ slachtoffer van telefoontaps van journalisten. ‘Al mijn bronnen waren opgebrand. Ik was vleugellam.’

Journalistieke vluchteling

Net aan de slag bij de Nieuwe Revu betitelde de later benoemde hoofdredacteur Altan Erdogan haar als ‘journalistieke vluchteling’. Zoekend naar nieuwe perspectieven in haar leven is ze inmiddels vertrokken voor een privé-verblijf in Nairobi. ‘Afrika werkt louterend op mij. Ik zal en ik wil de Noord-Zuid relatie op de kaart blijven zetten.’

En naar jongere collega’s zegt ze: ‘Pas op de drie g’s – gevaar, geld en je gat – en claim je privé-leven. Journalistiek is en blijft het mooiste beroep van de wereld.’

Anne de Graaf versloeg het oorlogsgeweld in Somalië en overleefde ternauwernood een aanslag op haar leven. Bekend werd ze door de verslaggeving rond het proces-Dutroux. In 2004 kwam aan het licht dat ze het ‘laatste’ slachtoffer was van een telefoontap van de Belgische geheime dienst. Door dat schandaal waren haar bronnen in België opgedroogd en werd verder werken bijna onmogelijk. In 2007 vond Anne de Graaf onderdak in Nederland bij de (Nieuwe) Revu. Ze was hier nog maar net goed op gang of ze stopte al weer. Deze keer door geweld dat tegen haarzelf gericht was.